Van gevonden brokstuk naar complete geschiedenis

(Dagblad van het Noorden, 21 oktober 2023)

Door: Stef Bekhuis

Een zevenkoppige bemanning van een Engelse bommenwerper werd 80 jaar geleden naar beneden geschoten bij Anreep. Al een kwarteeuw houdt Will Arents met zijn comité hun nalatenschap in ere.

Langs een zandpad, midden tussen de weilanden van Anreep, ligt naast een eenzame eik een grote zwerfkei. Van een afstandje ziet die kei er een beetje vreemd uit. Wie dichterbij komt ziet hoe dat komt: bovenop is een oude vliegtuigpropeller gemonteerd. Samen vormen de kei en de propeller een bijzonder gedenkteken.

Op het monument, onthuld op 20 oktober 1999, staan de namen van zeven Britten. Zij vormden de bemanning van een Lancaster-bommenwerper van de Royal Air Force. Op 20 oktober 1943, precies 80 jaar geleden, steeg dit toestel in de namiddag op vanuit Engeland. Doel: een bombardement uitvoeren boven Leipzig, in Nazi-Duitsland.

De Lancaster met daarin Richard Manton, Archie Cochrane, Albert Branch, Roy Taylor, Albert Evans, Clarence Foster en Frank Earnshaw was niet alleen, maar maakte deel uit van een vloot van ruim 380 vliegtuigen. Al toen zij boven Nederland vlogen, werd de vloot door Duits afweergeschut bestookt. Om de hel compleet te maken, waren de weersomstandigheden zeer zwaar. Hevige onweersbuien, sneeuw, hagel en dichte bewolking maakten het niet gemakkelijk om op koers te blijven.

Rond 21.00 uur bereikten de bommenwerpers hun bestemming. Pathfinder-vliegtuigen hadden even tevoren de te bombarderen doelen gemarkeerd met fakkels, maar door het slechte weer waren deze nauwelijks waarneembaar. Het bombardement werd geen succes. En alsof dat niet erg genoeg was voor de zevenkoppige bemanning van de Lancaster, kon piloot Richard Manton door ijsafzetting op de vleugels niet langer op grote hoogte vliegen.

„Ik denk dat die ijsvorming het vliegtuig fataal is geworden”, zegt Will Arents, voorzitter van het Comité Vrienden van het Lancastermonument Anreep. „Op de terugweg naar Engeland werd het toestel opgemerkt en een Duitse nachtjager schoot het van onderen aan. Volgens ooggetuige Harry de Waard uit Rolde, die wij hierover vaak spraken, vloog het toestel meteen in brand en raasde het met grote snelheid naar beneden.”

In een weiland bij Anreep, waar nu naast een eenzame boom een grote zwerfkei staat, crashte de Lancaster om 22.45 uur tegen de grond. Manton, Cochrane, Branch, Taylor, Evans, Foster en Earnshaw hadden geen schijn van kans. De Duitse bezetter begroef het zevental op de Zuiderbegraafplaats. Assenaren mochten daarbij niet aanwezig zijn, maar lieten desondanks hun gevoel spreken: de volgende dag werden de graven bedolven onder de bloemen.

„Eind jaren negentig las ik het verhaal van Harry, die het toestel naar beneden had zien komen”, zegt Arents. „Daardoor ben ik mij in de zaak gaan verdiepen. Bij de zandafgraving, die nu het Gat van Dries heet, was eerder al een propeller naar boven gekomen. Ik bedacht mij dat die propeller een prachtig monument zou zijn.”

Sinds 1999 is ieder jaar op 20 oktober een herdenking en bijna altijd komen nabestaanden van de bemanning over om daarbij aanwezig te zijn. Om die nabestaanden te vinden, was veel inzet en jarenlang onderzoek nodig.

„Het begon allemaal met een brief aan de Royal Air Force. Daarvan kreeg ik een lijst met nabestaanden”, zegt Arents. „Van daaruit zijn we verder gaan zoeken. Plaatselijke kranten, journalisten en onderzoekers, we hebben vele hulptroepen ingeschakeld in allerlei landen. Want verschillende familieleden van de omgekomen vliegers waren inmiddels verhuisd naar andere werelddelen.”

De zoektocht naar koepelschutter Frank Earnshaw duurde het langst. Niets was er over hem bekend, zelfs geen foto overgeleverd. Pas in 2016 werd met hulp uit Engeland informatie en een zo gewenste foto van hem teruggevonden in het Engelse nationaal archief. Het informatiepaneel bij het monument was eindelijk compleet.

Vrijdag was de laatste herdenking onder leiding van het comité. Het stokje wordt nu overgedragen aan het Dr. Nassau College. Leerlingen van 3 havo en vwo gaan ieder jaar in april of mei een herdenking organiseren. Geschiedenisdocent Jan Willem Broos vindt dat een eer.

„Het begon allemaal met het vinden van een brokstuk, waarmee een tot dan toe onbekend verhaal door de inzet van het comité tot leven werd gewekt”, zegt Broos. „Een verhaal uit eigen regio dat het verdient om verteld te blijven worden. Dat is een mooie taak voor een geschiedenisdocent.”

Broos denkt dat de betrokkenheid bij het monument ook voor verdieping in zijn lessen zorgt. „Wij herdenken militairen die voor onze vrijheid vochten en vielen. Maar in de Duitse steden die door deze jongens werden gebombardeerd, leefden ook onschuldige burgers. Hoe kijken we naar hen en de beslissing van de geallieerden om burgerdoelen te bombarderen? Zo’n monument geeft aanleiding om het daar met elkaar over te hebben.”

Dat de Asser school de zorg voor de herdenkingen overneemt, is tot groot genoegen van Arents en zijn comité. „We houden nu al een kwarteeuw bijeenkomsten en raken allemaal op leeftijd”, zegt Arents. „We hebben niet lang meer, laten we eerlijk zijn. Dat de jeugd het van ons overneemt, daarmee zijn we dolgelukkig.”